Kurs wspinaczki – na czym polega?

Kurs wspinaczkowy to nauka różnego rodzaju technik związanych z bezpieczeństwem podczas wspinania. Są to zagadnienia związane z asekurowaniem w trakcie wspinaczki jak również samodzielnych zjazdów po linie np. w przypadku braku ścieżki zejściowej ze szczytu skałki. Kurs wspinaczkowy kładzie nacisk na praktykę, a nauka podczas szkolenia odbywa się poprzez wspinanie.

W szerszym ujęciu można powiedzieć, że zadaniem kursu wspinaczkowego jest nauczenie bezpiecznego wspinania bez względu gdzie będzie się odbywać, na ściance wspinaczkowej czy na skale.
Kurs wspinaczki to przede wszystkim nauka asekuracji, sposobów zabezpieczania się przed upadkiem z wysokości w sytuacji gdy coś pójdzie nie tak. Dotyczy to zarówno sytuacji występujących w trakcie wspinania ale również zjazdów po linie.
Kurs skałkowy to również nauka radzenia sobie w sytuacjach awaryjnych, techniki pokonywania skalnych trudności oraz działania w zespole. W zależności od rodzaju kursu wspinaczkowego, zagadnienia te występują w różnych proporcjach i zakresie. Przykładowo kurs wspinaczkowy na sztucznej ściance nie porusza tematu samodzielnych zjazdów po linie czy zakładania stanowisk. Natomiast na pełnym kursie wspinaczki skalnej oprócz wymienionych wcześniej zagadnień, omawiane jest dodatkowo autoratownictwo.
Kurs skałkowy to również zagadnienia teoretyczne, które wplatane są w zajęcia praktyczne. Schemat zajęć na kursie wspinaczkowym w przybliżeniu prezentuje się następująco:

• wykład teoretyczny, omówienie np. zasady działania przyrządu do asekuracji,
• zaprezentowanie sposobu poprawnego używania oraz zwrócenia uwagi na kwestie kluczowe,
• przećwiczenie nowej wiedzy i umiejętności w sytuacji pozorowanej,
• i na końcu wspinanie po drodze wspinaczkowej na skale.

Rolą instruktora w tym czasie jest czuwanie nad bezpieczeństwem kursantów oraz wychwycenie i skorygowanie wszystkich błędów. Kluczową kwestią jest nauczenie poprawnych nawyków od samego początku. Istotą szkolenia na kursie skałkowym jest przeszkolenie w taki sposób by kursanci, w przyszłości samodzielni wspinacze, sami wiedzieli na co zwracać uwagę, potrafili dostrzegać i unikać błędów.

Jakie są kursy wspinaczkowe?

Kursy wspinaczkowe można podzielić ze względu na program i specyfikę miejsca szkolenia:

• kurs wspinaczkowy na sztucznej ściance - niezbędny do dopuszczenia do wspinania na takim obiekcie. Często ogranicza się do przekazania minimum niezbędnej wiedzy i umiejętności związanych z asekurowaniem. Wynika to z faktu, że na taki kurs wspinaczkowy odnosi się do uprawiania wspinaczki na sztucznej ściance gdzie wszystko jest odpowiednio przygotowane i ustandaryzowane: powierzchnia ścianki; dobrze widoczne kolorowe chwyty; stopnie; stałe punkty asekuracyjne; stanowiska górne, z których można opuścić partnera po skończeniu drogi; równa podłoga czy materace położne pod ścianką. Osoby, które ukończyły już wcześniej np. kurs skałkowy zwolnione są z obowiązku odbywania takiego przeszkolenia.
• Kurs wspinaczki skalnej nazywany również kursem skałkowym, to szkolenie z rozbudowanym programem szkoleniowym wykraczającym poza zakres kursu wspinaczkowego na sztucznej ściance. Kurs skałkowy wprowadza w wybrane zagadnienia wspinaczki uprawianej na naturalnych skałkach. Do takich kursów wspinaczkowych zaliczają się:
  • Kurs wspinaczki skalnej po drogach ubezpieczonych - szkolenie trwające od 3 do 4 dni. Dedykowane osobom początkującym bez doświadczenia, które chciałyby spróbować swoich sił we wspinaniu. Nauka na takim kursie wspinaczkowym dotyczy wszystkich zagadnień związanych z uprawianiem wspinaczki w jej najbardziej popularnej formie - po drogach ubezpieczonych. Taki rodzaj wspinaczki jest bezpieczny i wymaga minimum sprzętu. Kurs wspinaczki skalnej po drogach ubezpieczonych występuje również pod nazwami: podstawowy kurs wspinaczkowy, kurs wspinaczki skalnej poziom I lub kurs wspinaczkowy dla osób początkujących.
  • Kurs wspinaczki skalnej po drogach wielowyciągowych to szkolenie uzupełniające do kursu wspinaczki skalnej po drogach ubezpieczonych. Skorzystać mogą z niego osoby wspinające się samodzielnie po drogach skalnych o trudnościach min. IV lub osoby, które ukończyły podstawowy kurs wspinaczki skalnej. W trakcie 4 dni uczestnicy kursu skałkowego uczą się poruszania po długich, ubezpieczonych drogach wspinaczkowych, wyposażonych w komplet punktów asekuracyjnych. Kurs wspinaczkowy odbywa się na naturalnych skałkach Jury Krakowsko-Częstochowskiej.
  • Kurs wspinaczki skalnej na własnej asekuracji to również szkolenie uzupełniające po kursie wspinaczki po drogach ubezpieczonych. Mogą skorzystać z niego osoby samodzielnie wspinające się po drogach ubezpieczonych o trudnościach min. IV lub osoby, które ukończyły kurs wspinaczkowy dla osób początkujących. W trakcie 4 dni kursu skałkowego, kursanci uczą się samodzielnego wspinania po drogach jedno i wielowyciągowych, na których nie ma stałych punktów asekuracyjnych. Program kursu wspinaczkowego porusza zagadnienia związane z: zakładaniem własnej asekuracji; budowaniem różnego rodzaju stanowisk, wspinania z wykorzystaniem stanowiska dolnego, pośredniego i górnego; poprawnego asekurowania na dolnym i górnym stanowisku, wspinaczki zespołowej na drogach wielowyciągowych, wykonywania serii zjazdów z wykorzystaniem stanowiska pośredniego, rozwiązywania sytuacji awaryjnych - autoratownictwo. Kurs wspinaczki na własnej asekuracji to szkolenia, które wprowadza w zagadnienia występujące podczas wspinania w górach. Uzupełnia wiedzę do pełnego wyszkolenia wspinaczkowego. Oznacza to że osoby, które ukończyły ten kurs skałkowy mogą uzyskać skierowanie i kontynuować naukę wspinaczki na kursie taternickim.
  • Pełny kurs wspinaczki skalnej po drogach ubezpieczonych i na własnej asekuracji to szkolenie wprowadzające we wszystkie aspekty wspinaczki skalnej w trakcie jednego kursu. Program szkolenia tego kursu skałkowego obejmuje wspinaczkę po drogach ubezpieczonych i na własnej asekuracji jedno i wielowyciągowych. Na pełny kurs wspinaczki skalnej mogą zapisać się osoby początkujące i takie, które już samodzielnie się wspinają np. na ściance wspinaczkowej. Pełny kurs skałkowy trwa 6 dni i łączy w sobie cały zakres dwóch szkoleń: kursu wspinaczki skalnej po drogach ubezpieczonych oraz kurs wspinaczki skalnej na własnej asekuracji. Długość, 6 dni, to absolutne minimum na przekazanie tak obszernej wiedzy w trakcie jednego kursu. Pełny kurs wspinaczki skalnej jest najkrótszą drogą na zapoznanie się ze wszystkimi zagadnieniami związanymi ze wspinaczką skalną i uzyskaniem skierowania na dalsze szkolenie na kursie wspinaczki górskiej – kursie taternickim. Wybierając ten kurs wspinaczkowy, należy mieć na uwadze, że jest to bardzo intensywne szkolenie, wymagające od uczestników dużego zaangażowania fizycznego jak i psychicznego.

Kolejnym podziałem jaki można wyróżnić wśród kursów wspinaczkowych jest podział ze względu na opracowanie programowe.

• Kursy PZA – Komisja Szkolenia Wspinaczki Skalnej i Górskiej Polskiego Związku Alpinizmu opracowała spójną ścieżkę szkoleniową, dającą możliwość nauki wspinaczki skalnej od poziomu podstawowego (osoby początkujące) do pełnego (zaawansowany) oraz dalszego podnoszenia kwalifikacji do poziomu wspinaczki górskiej w warunkach letnich i zimowych.
• Kursy autorskie – szkolenia opracowane przez poszczególnych instruktorów. Zakres i tematyka jest dowolna. Mogą to być warsztaty i doszkalania poruszające jedno zagadnienie np. kurs asekuracji lotnej czy rozbudowane warsztaty z autoratownictwa.

Kursy wspinaczkowe wg programu PZA

Komisja Wspinaczki Skalnej i Wysokogórskiej Polskiego Związku Alpinizmu opracowała spójną ścieżkę szkoleniową, która daje możliwość osobom początkującym i zaawansowanym nauki wspinaczki i stopniowego podnoszenia kwalifikacji. Ścieżka szkoleniowa składa się z szeregu kursów wspinaczkowych, które stopniowo wprowadzają w kolejne zagadnienia wspinaczki skalnej i górskiej. Przyjęto założenie, że pełne wyszkolenie do wspinaczki skalnej stanowi opanowanie wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych z zakresu:

• wspinaczki po drogach ubezpieczonych – kurs wspinaczki skalnej po drogach ubezpieczonych,
• wspinaczki na własnej asekuracji po drogach jedno i wielowyciągowych – kurs wspinaczki skalnej na własnej asekuracji oraz pełny kurs wspinaczki skalnej,
• wspinaczki po drogach wielowyciągowych ubezpieczonych – kurs wspinaczki skalnej wielowyciągowej,
• autoratownictwa – kurs wspinaczki na własnej asekuracji, kurs wspinaczki po drogach wielowyciągowych ubezpieczonych oraz pełny kurs wspinaczki skalnej.

W przypadku wspinaczki górskiej są to zagadnień związane ze wspinaczką w terenie o charakterze górskim w warunkach letnich oraz zimowych.
Osoby rozpoczynające przygodę ze wspinaniem mają do wyboru dwie możliwości. Pierwsza składa się z dwóch, opcjonalnie trzech szkoleń: kursu wspinaczki skalnej po drogach ubezpieczonych, opcjonalnie kursu wspinaczki wielowyciągowej po drogach ubezpieczonych oraz kursu wspinaczki skalnej na własnej asekuracji Druga składa się z jednego szkolenia: pełnego kursu wspinaczki skalnej. Po uzyskaniu pełnego wyszkolenia wspinaczkowego istnieje możliwość dalszego podnoszenia umiejętności na kursach wspinaczki górskiej: kursie taternickim letnim oraz kursie taternickim zimowym.
Każdy kurs skałkowy opracowany został z myślą o osobach z określonymi umiejętnościami. Stanowią one warunek przyjęcia na kurs wspinaczkowy. W przypadku kursów skałkowych dedykowanych osobom początkującym są one najmniejsze.
Każdy kurs wspinaczkowy przygotowuje do samodzielnego i bezpiecznego uprawiania wspinaczki na określonym poziomie. Oznacza to, że może być pierwszym i zarazem ostatnim szkoleniem na jakie się zdecydujemy. Przykładowo, jeżeli osoba chciałaby się zapoznać ze wspinaniem ale nie jest pewna, czy chce w przyszłości wspinać się w górach – powinna wybrać kurs skałkowy po drogach ubezpieczonych. Będzie on wystarczający by uprawiać wspinaczkę na tym poziome. Będzie również dawać możliwość dalszego zdobywanie wiedzy i umiejętności na kolejnych kursach skałkowych.

Poniższy diagram przedstawia opracowaną przez PZA ścieżkę szkoleniową:

• Kurs wspinaczki skalnej po drogach ubezpieczonych (jednowyciągowych) – opracowany z myślą o osobach bez doświadczenia, które dopiero rozpoczynają przygodę ze wspinaniem. Poza ogólną, dobrą kondycją fizyczną nie stawia żadnych dodatkowych wymagań od uczestników szkolenia. Kurs skałkowy przygotowuje do samodzielnego uprawiania wspinaczki skalnej w jej najbardziej popularnej formie tj. po drogach ubezpieczonych. Ten rodzaj wspinaczki daje duże możliwości, od rekreacji przez wymiar sportowy aż do wyczynowego. Wymaga również najmniej sprzętu i jest najbardziej bezpieczną formą wspinania ze wszystkich kursów skałkowych.
• Kurs wspinaczki skalnej po drogach ubezpieczonych wielowyciągowych – szkolenie uzupełniające do kursu wspinaczkowego po drogach ubezpieczonych. Opracowane z myślą o osobach, które samodzielnie się wspinają po skałkach i prowadzą drogi o trudnościach min. IV. Kurs wspinaczkowy przygotowuje do samodzielnego wspinania po skalnych, długich drogach ubezpieczonych, składających się więcej niż jednego wyciągu.
• Kurs wspinaczki skalnej na własnej asekuracji – przygotowanie do wspinania po drogach jedno i wielowyciągowych wymagających zakładania własnej asekuracji. Kurs skałkowy uzupełniający wiedzę po kursie wspinaczki skalnej po drogach ubezpieczonych jedno lub wielowyciągowych. Kurs wspinaczkowy skierowany jest do osób samodzielnie wspinających się w skałkach po drogach ubezpieczonych o trudnościach min. IV. Wspinaczka na własnej asekuracji jest klasyczną, najstarszą formą i opanowanie jej wyczerpuje zagadnienia związane ze wspinaczką skalną. Opanowanie materiału szkoleniowego na kursie wspinaczki na własnej asekuracji daje możliwość uzyskania skierowania na kurs taternicki i dalszego szkolenia pod kątem wspinaczki w górach.
• Pełny kurs wspinaczki skalnej (po drogach ubezpieczonych i na własnej asekuracji) – po drogach ubezpieczonych i na własnej asekuracji – to najdłuższy i najbardziej intensywny kurs skałkowy z całej ścieżki szkoleniowej PZA. Daje pełne wyszkolenie w najkrótszym czasie. Przygotowuje do uprawiania wspinaczki po drogach ubezpieczonych i na własnej asekuracji, jedno i wielowyciągowych. Z jednej strony, pełny kurs wspinaczki skalnej, jest długi bo trwa aż 6 dni, z drugiej strony krótki bo 6 dni to absolutne minimum by zaprezentować tak obszerny materiał i dać możliwość jego opanowania. Pełny kurs wspinaczki skalnej opracowany został z myślą o osobach początkujących bez doświadczenia ale ze względu na intensywny charakter, niektórzy instruktorzy PZA, stawiają dodatkowe wymagania w zapisaniu się na to szkolenie np. wcześniejszego kontaktu ze wspinaczką choćby na ściance wspinaczkowej. Daje to większe szanse na opanowanie materiału szkolenia. Uzyskanie pozytywnej oceny na pełnym kursie wspinaczki skalnej daje możliwość uzyskania skierowania na kurs taternicki i dalszej nauki wspinaczki w górach.
• Kurs taternicki letni – przygotowanie do samodzielnego i bezpiecznego uprawiania wspinaczki w terenie o charakterze górskim w warunkach letnich. Szkolenie opracowane z myślą o osobach samodzielnie wspinających się w skałkach po drogach ubezpieczonych i na własnej asekuracji. Warunkiem przyjęcia na kurs taternicki jest przedstawienie skierowania podpisanego przez instruktora PZA, uzyskanego na kursie wspinaczki skalnej na własnej asekuracji lub pełnym kursie wspinaczki skalnej. Należy pamiętać, że kursy taternickie prowadzone są w Tatrach na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego wyłączenie przez instruktorów PZA. Na kurs taternicki honorowane są skierowania wystawione wyłącznie przez instruktorów wspinaczki skalnej, taternictwa oraz alpinizmu PZA.
• Kurs taternicki zimowy – przygotowuje do samodzielnego i bezpiecznego uprawiania wspinaczki w terenie o charakterze górskim w warunkach zimowych. Szkolenie opracowane zostało z myślą o samodzielnych taternikach wspinających się w górach latem. Warunkiem uczestnictwa w szkoleniu jest wcześniejsze odbycie kursu skałkowego i kursu taternickiego letniego lub przedstawienie określonego wykazu przejść górskich.

Szkolić się na kursie wspinaczkowym czy uczyć się samemu?

Szkolić się, a zwłaszcza na początku. Po zbudowaniu dobrej bazy na kursie wspinaczkowym, składającej się z wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych można pomyśleć o samodzielnym dokształcaniu.

Powodów dla których warto pójść na kurs wspinaczkowy jest wiele.
Wspinaczka jest sportem ekstremalnym, podczas jej uprawiania grożą nie tylko drobne urazy i kontuzje ale też bardzo poważne, jak kalectwo czy utrata życia. Ryzyko we wspinaczce skalnej jest znacznie większe niż w przypadku popularnych sportów takich jak np. piłka nożna, jazda na rowerze, rolkach czy nartach. Wynika to z jej natury – wysokości, na jakiej porusza się wspinacz. Nawet najmniejszy, niewinnie wyglądający błąd może być przyczyną groźnego wypadku. Z drugiej strony wspinaczka skalna może być bezpieczna o ile potrafimy się asekurować i kontrolować sytuację. Do tego potrzebna jest wiedza i umiejętności praktyczne dające możliwość zredukowania ryzyka do minimum, które można zdobyć na kursie wspinaczkowym.

Obecnie, w dobie internetu, dostępnych jest mnóstwo poradników czy filmów instruktażowych dotyczących wspinaczki skalnej. Ale co najważniejsze, trudno jest zweryfikować kompetencje autorów tych materiałów. Mogą to być autentyczni profesjonalni instruktorzy prowadzący kursy wspinaczkowe, doświadczeni wspinacze, entuzjaści i osoby bez doświadczenia, którym wydaje się że wiedzą i umieją. Bez dobrych podstaw uzyskanych od profesjonalnego instruktora PZA na kursie wspinaczkowym, nie ma szans rozeznania się, czy dany film na YouTube to wartościowy materiał szkoleniowy czy też śmiertelnie niebezpieczny. Należy pamiętać, że we wspinaczce jak w życiu, za popełnione błędy płacimy sami. Dlatego nie warto ryzykować zdrowiem czy życiem korzystając z niesprawdzonych źródeł. Najlepiej jest poznać podstawy na kursie skałkowym prowadzonym przez licencjonowanego instruktora PZA tak by móc w przyszłości samemu ocenić wartość dostępnych materiałów szkoleniowych.

U kogo się szkolić?

Najlepiej u dobrego, kompetentnego instruktora. Problem w tym jak wskazać dobrego instruktora kursu skałkowego.

Niestety, sprawa obecnie jest bardziej złożona niż się wydaje. W bardzo dużym skrócie, przez wiele lat szkolenia wspinaczkowe organizował Centralny Ośrodek Szkolenia Polskiego Związku Alpinizmu i zrzeszone z nim Kluby Wysokogórskie. W 1990 pojawiły się pierwsze prywatne, szkoły wspinania, w których kursy wspinaczkowe były również prowadzone wyłącznie przez instruktorów PZA. Z czasem na rynku pojawili się instruktorzy wspinaczki z uprawnieniami państwowymi, którzy ukończyli stosowny kurs na akademii wychowania fizycznego i zaczęli prowadzić kursy wspinaczkowe. Ponadto przepisy prawa regulowały zawód instruktora sportu, określały jakie warunki trzeba spełniać i na jakich zasadach prowadzić szkolenia. Sytuacja taka utrzymywała się do roku 2013, w którym weszła w życie ustawa de regulująca zawód instruktora. Od tego czasu, w świetle prawa każdy może nazywać się instruktorem i organizować kursy wspinaczkowe. Jednym słowem szkolić może każdy! Pół biedy gdy kurs skałkowy prowadzi doświadczony wspinacz, ale sytuacja robi się poważna gdy za kurs wspinaczkowy bierze się amator, entuzjasta, któremu wydaje się, że wie i umie wystarczająco dużo. Osobie spoza środowiska wspinaczkowego trudno ocenić kompetencje instruktora, czy popełnia rażące błędy i naraża kursantów na niebezpieczeństwo. Wspinać się samemu, a prowadzić kurs wspinaczkowy to też dwie różne sprawy. Potrzebny jest odpowiedni warsztat dydaktyczny, wiedza merytoryczna z zakresu kursu wspinaczkowego, a tą można jedynie zdobyć na odpowiednim kursie instruktorskim. Obecnie na rynku można znaleźć wielu instruktorów prowadzących kurs wspinaczkowy, instruktorów wspinaczki PZA, instruktorów z uprawnieniami państwowymi, instruktorzy różnego rodzaju prywatnych instytucji powstałych po deregulacji, oraz samozwańczych instruktorów amatorów. Wszyscy z nich prowadzą kursy wspinaczkowe. Wielu z nich jest bardzo sprawnych marketingowo, pomimo braku instruktorskich kompetencji potrafią wykreować w mediach społecznościowych wizerunek profesjonalnego i doświadczonego instruktora prowadzącego szkolenia wspinaczkowe.

Na całym tym tle wyróżniają się instruktorzy PZA prowadzący kursy wspinaczkowe. Dzieje się tak dlatego z wielu powodów.
Ze wszystkich organizacji, które szkolą instruktorów tylko Polski Związek Alpinizmu stawia tak wysokie wymagania od kandydatów. By zostać instruktorem PZA i prowadzić kursy wspinaczkowe, należy przede wszystkim być aktywnym wspinaczem na odpowiednio wysokim poziomie. Wykazać się bogatym dorobkiem wspinaczkowym, zdać egzamin na kurs instruktorski, przedstawić kwalifikacyjny i końcowy wykaz przejść wspinaczkowych, odbyć szereg obowiązkowych staży pod okiem asesora. Na koniec uzyskać ocenę pozytywną z całości od kierownika kursu. Po zaopiniowaniu przez kierownika kursu, kandydatura trafia do Komisji Szkolenia Wspinaczki Skalnej i Górskiej PZA, która rozpatruje i nadaje stopień instruktora wspinaczki.
Dodatkowo każdy Instruktor PZA musi przynależeć do klubu wysokogórskiego zrzeszonego z Polskim Związkiem Alpinizmu. Aby móc organizować kursy wspinaczkowe musi być czynnym wspinaczem, złożyć każdego roku odpowiedni wykaz przejść wspinaczkowych potwierdzających jego aktywność wspinaczkową w danym roku. Ale to nie koniec wymagań do prowadzenia kursu wspinaczkowego, musi też odbyć raz na 3 lata obowiązkową unifikację instruktorską z zakresu wspinaczki oraz pierwszej pomocy. Stopień instruktora PZA nadany raz nie obowiązuje do końca życia. Zupełnie odmiennie do instruktorów prowadzących kurs wspinaczkowy z uprawnieniami państwowymi czy szkół prywatnych. Po ukończeniu kursu nikt nie weryfikuje ich kompetencji wspinaczkowych, nie ma również programu dalszej nauki i podnoszenia kwalifikacji. Najgorzej sytuacja wygląda w przypadku instruktorów z własnego nadania – samozwańczych, którzy także organizują kursy wspinaczkowe. Tu nikt niczego nie weryfikuje zarówno przed nadaniem, po i w trakcie pracy zawodowej.

Jak znaleźć dobrego instruktora kursu skałkowego? Wystarczy zajrzeć na stronę Komisji Szkolenia Wspinaczki Skalnej i Górskiej PZA gdzie znajduje się aktualna lista instruktorów PZA z ważnymi uprawnieniami, którzy mogą prowadzić kursy skałkowe.

Czym się różni kurs wspinaczkowy od skałkowego?

Utarło się, że kurs skałkowy dotyczy kursów wspinaczkowych, które odbywają się na naturalnych skałkach w terenie np. Jura Krakowsko-Częstochowska lub Sokoliki. Terminu kurs skałkowy nie używa się do szkoleń, które odbywają się na sztucznej ściance wspinaczkowej. Natomiast kurs wspinaczkowy, kurs wspinaczki czy wspinania to synonimy. Mają ogólne, bardzo pojemne znaczenie i dopiero kolejny człon uszczegóławia czego taki szkolenie może dotyczyć np. kurs wspinaczkowy na sztucznej ściance lub kurs wspinaczki skalnej po drogach ubezpieczonych.